مقالات مشاوره و راهنمایی

^{همة انسانها استرس را در زندگى خود تجربه می‌کنند و طبیعى است که هنگام مواجهه با موقعیتهاى تهدیدکننده مضطرب می‌شوند.}

^{تعریف استرس}       

    ^{استرس به معنى فشار و نیرو است و هر محركى كه در انسان ایجاد تنش كند، استرس زا یا عامل استرس نامیده مى شود. تنش ایجاد شده در بدن و واكنش بدن را استرس مى گوییم به عبارتى هر عاملى موجب تنش روح و جسم و از دست دادن تعادل فرد شود، استرس زا یا عامل استرس است.}

 ^{هنگام وارد شدن استرس بدن واكنشهایى از خود نشان مى دهد تا تعادل از دست رفته را باز گرداند كه این عمل استرس است. استرس یا فشار عصبى یا تنیدگى واكنشى است كه در فرد در اثر حضور عامل دیگرى به وجود مى آید و قواى فرد را براى روبرو شدن با آن بسیج مى كند و ارگانیزم یا موجود زنده حالت آماده باش پیدا مى كند.}

 ^{سندرم سازگارى كلى سه مرحله مشخص دارد:}

 ^{واكنش اخطار:}

 ^{از نظر فیزیولوژیك خبر ناگوار پس از شنیده شدن، به صورت اعلام خطر در مغز ثبت مى شود، هیپوتالاموس احساسات و عواطف این خبر را تفسیر مى كند و اخطار الكتروشیمیایى به غدد هیپوفیز در مركز جمجمه مى فرستد، غدد هیپوفیز شروع به ترشح هورمونى براى محرك قشر غدد فوق كلیوى مى كند، غدد آدرنال فعال مى شود و كورتیكوئید ترشح كرده در جریان خون مى ریزد و این پیامهایى به سایر غدد در سراسر بدن مى برد، در نتیجه ، طحال براى عمل بسیج شده، گلبولهاى قرمز اضافى وارد جریان خون مى شوند، اكسیژن و غذاى اضافى وارد سلولهاى بدن مى شود، قدرت لخته شدن خون ازدیاد مى یابد، كبد، مواد قندى و ویتامینها را رها مى سازد، ضربان قلب بیشتر مى شود، تنفس تغییر مى كند. خون از پوست و احشا به ماهیچه ها و مغز جارى مى شود، دستها و پاها سردتر مى شوند و كل ارگانیزم به صورت آماده براى حمله و تهاجم یا فرار در مى آید.}

 ^{گام مقاومت:}

 ^{طى این مرحله كه ممكن است از چند ساعت تا چند روز به طول انجامد، بدن عملاً براى مبارزه با عامل فشار بسیج است كه اگر براى مدتى طولانى همچنان بسیج بماند، ذخایرش به تدریج تخلیه مى شود. مثل كشورى كه در حال جنگ است و توان خود را صرف مى كند و ذخایرش به تدریج تمام مى شود.}

 ^{گام فرسودگى:}

 ^{بدین معنى است كه انرژى بدن تمام و تا حد زیادى در مقابل امراض و بد كار كردن اعضایش آسیب پذیر شده است. این همان جایى است كه امراض شروع به تظاهر مى كنند و ممكن است از سرماخوردگى و آنفلوآنزا گرفته تا... شروع به تظاهر كند.}         

^{چند نكته در رابطه با استرس} 

  ^{* بدن انسان در مقابله با استرس از الگوى مشخصى پیروى کرده و فرایند عصبى شیمیایى، معینى را طى مى كند.}

^{1- رویدادهاى هیجان آور خوشایند همان اندازه واكنش در بدن به وجود مى آورند كه رویدادهاى ناخوشایند مى توانند ایجاد كنند، یك خبر بسیار هیجان آور، همان اندازه استرس ایجاد مى كند كه یك خبر بد ایجاد مى كند.}

 ^{۲ـ استرسهاى شدید و طولانى در همه حال باعث از پا درآمدن فرد نمى شوند و افراد در بعضى موارد مى توانند با عوامل استرس زا سازگار شوند نمونه آن خو گرفتن افراد در شرایط سخت و طاقت فرسا مثل دوران اسارت یا خو گرفتن به كارى سخت و طاقت فرسا مثل شغل معدنچی در معادن است.}

 ^{۳ـ این افراد با وجود سازگارى با شرایط استرس زا نمى توانند از آثار زیان بار آن صد در صد مصون بمانند و دچار مشكلات جسمانى، روانى، عاطفى و اجتماعى مى شوند. مثلاً فردى كه مدت زیادى در اسارت است یا فردى كه تحت شرایط بدى در معدن تاریك و دورافتاده اى كار مى كند، بعد از مدتى دچار ناراحتیهاى روحى ـ عاطفى و پیرى زودرس مى شود.}

 ^{۴ـ بدن ما وقتى چیزى را استرس تلقى كرده و به آن واكنش نشان مى دهد كه ذهن ما به آن نشان استرس زده و در واقع پیشتر آن را شناخته باشد.}

 ^{۵ـ نوع پاسخ افراد به استرس نیز به ویژگیهاى شخصیتى، مسائل فرهنگى، شرایط زندگى و تجربه هاى افراد بر مى گردد. علائم استرس كم حوصلگى، سردرد، تغییر ضربان قلب، خستگى جسمى، خشم و پرخاشگرى، بى خوابى، فشار در سینه، اختلال گوارشى، سوزش معده، عرق كردن، خشكى دهان، بى اشتهایى، داغ شدن و یا سرد شدن بدن، غمگینى، لرزش بدن، میل به سیگار، از دست دادن تمركز، احساس سرگیجه، تغییر تنفس، تكرر ادرار، كم شدن حافظه، دردهاى بدنى پراكنده، آه كشیدن، تمایل به تنهایى، آشفتگى، التهاب، سرخ شدن پوست صورت و......است.}            

 ^{بیماریهاى استرس}   

 ^{بیماریها و اختلالاتى كه استرس ایجاد مى كند یا آن را تشدید مى نماید، بسیارند برای مثال می توان به این بیماریها اشاره کرد:}

^{بیماریهای  دهانى:}

^{زخم دهان، تورم گلو، سرماخوردگى، آنفلوآنزا و...}

 ^{بیماریهای گوارشى :
تهوع، اسهال، كم شدن اشتها، اختلال هضم، سوزش معده، ورم معده، زخم معده، اختلال روده، یبوست و...}

 ^{بیماریهای عضلانى و مفاصل :}

 ^{درد عضلات پشت و شانه، كتف و كمر، مفاصل، سردرد، ضایعات مفصلى، روماتیسم و...}

 ^{بیماریهای قلبى- عروقى :
درد ناحیه قلب، بالا رفتن ضربان، فشار خون و تصلب شرایین، سكته قلبى...}

^{بیماریهای ریوى :}

 ^{آسم، سرفه و...}

^{بیماریهای پوستى :}

 ^{خارش و اگزما، ریزش مو، تاسى، كچلى موضعى، اختلالات پوستى و...}

 ^{بیماریهای تناسلى :}

 ^{تكرر ادرار، اختلال قاعدگى، ناتوانى جنسى و...}

 ^{اختلالات روانى :
 انواع اختلالات سوماتوفرم، روان تنى، اضطراب، افسردگى، وسواس، سوء ظن و بدگمانى و...}

 ^{بیماریهای غددى و متابولیسمى :
پركارى و كم كارى تیروئید، مسمومیت تیروئید، بیمارى قند، رسوب چربى و حتى بیماریهاى صعب العلاجى مثل سرطان مى تواند در اثر زمینه سازیهاى استرس و فشار روحى باشد.}     

^{علل و عوامل استرس را مى توان به چند دسته تقسیم كرد:}

 ^{عوامل فردى:}

^{هر یك از ما نقشهایى ایفا مى كنیم، مثل نقش پدر، همسر، رئیس، مرئوس، همكار، شهروند و... ایفاى هر نقشى رفتارهاى خاص خود را مى طلبد و انتظاراتى را پدید مى آورد، گاهى بین این نقشها تضادهایى وجود دارد كه ما را متحمل مى كند.}

^{* گاهى مشخص نبودن نقش باعث فشار مى شود، مثلاً كارى كه باید انجام دهیم، مشخص نیست و رئیس به دلیل انجام نگرفتن كار از ما عصبانى است.}

^{* گاهى تعداد نقشهایى كه باید ایفا كنیم، زیاد و از توان ما خارج است. مسؤولیت زیاد نیز خودش فشارزا است.}

^{* یكى دیگر از عوامل فردى سن فرد است. افراد مسن به دلیل تجربه بیشتر فشار كمترى متحمل مى شوند.}

^{* عامل دیگر جنسیت است. خانمها نسبت به آقایان از صبر و شكیبایى بیشترى برخوردارند و تحمل بیشترى در برابر فشار دارند. رژیم غذایى نیز در تحمل ما نسبت به استرس تأثیر دارد. بعضى از غذاها به آرامش ما و در نتیجه به تحمل ما در برابر استرس كمك خواهند كرد.}

 ^{عوامل گروهى:}

 ^{اولین عامل گروهى وجود یا عدم وجود نیازهاى مشترك است. هرچقدر نیازهاى یك گروه مشترك و با هم نزدیكتر باشد، فشار كمترى متحمل مى شود. عامل دوم انسجام در گروه است، اختلاف در داخل گروه و بین افراد با یكدیگر فشار زیادى بر افراد وارد مى آورد.}

^{مشخص نبودن و خوب تعریف نشدن نقشها در داخل گروه عامل دیگرى است كه هرچقدر نقشها در داخل گروه نامشخص تر باشد، فشار بیشترى بر فرد وارد خواهد آمد.}

 ^{عوامل سازمانى:}

^{نوع كار، نقشى كه افراد باید ایفا كنند، خواسته هاى همكاران، ساختار سازمانى، مدیریت یا رهبرى در میزان فشار وارده بر فرد دخیل اند.}

^{جو حاكم بر سازمان و فرهنگ سازمان نیز با استرس رابطه دارد، اگر جو حاكم بر سازمانى مثبت باشد، افراد پرتلاش، كارى و مسؤولیت پذیر و خلاق فشار كمترى احساس مى كنند.}

 ^{عامل دیگر نحوه تقسیم وظایف و شرح وظایف در سطح سازمان است كه وظایف باید شفاف و مشخص بوده و قوانین دست و پاگیر نباشد، همچنان كه اگر سبك مدیر با سلیقه كاركنان مطابقت نداشته باشد، كارمندان استرس بیشترى را متحمل مى شوند. حجم كم كار، حجم زیاد كار، شیفت كارى، حوادث محیط كار، شرایط نامساعد محیط كار (مثل سر و صدا، حرارت، گرد و غبار، مواد شیمیایى،...) احساس عدم امنیت شغلى، عدم توزیع عادلانه امكانات، اختلاف همكاران، كار در شرایط تنهایى، به چالش نگرفتن استعدادهاى فرد، ارتقاى بى ضابطه، تصاحب پستها توسط افراد بیرون سازمان همه فشارزا هستند.}

 ^{عوامل فراسازمانى:}

 ^{بعضى از عوامل فشار به خانواده و اجتماعى كه در آن زندگى مى كنیم، بر مى گردد: نامطمئن بودن وضع اقتصادى، نامطمئن بودن وضع سیاسى، بى ثباتى و ناكارآمدى قوانین، نامطمئن بودن تكنولوژى، مشكلات مالى واقتصادى، مشكلات خانوادگى، تحصیل فرزندان، محل سكونت همه مى تواند در میزان فشارى كه تحمل مى كنیم، نقش داشته باشد.}

 ^{حمایتهاى خانوادگى وفامیلى نیز درتحمل افراد در برابر فشارها نقش دارند. مسائل سیاسى اقتصادى نیز باعث ایجاد فشار مى شود. ركودهاى كوتاه مدت هم موجب افزایش تنش مى شود، هنگامى كه سیستم هاى اقتصادى به قهقرا مى روند، سازمانها از نیروى كار خود مى كاهند، اضافه كارى كاهش مى یابد، تعدادى از كاركنان منتظر خدمات مى مانند، حقوقها كاهش مى یابد، هفته هاى كارى كوتاه مى گردد واز این قبیل مسائل كه فشار زا هستند.}  

^{راهكار هاى مقابله با استرس}         

 ^{1-ياد بگيريد كه برنامه ريزي كنيد}

^{آشفتگي ، بي نظمي و عدم سازمان دهي در كارها و برنامه ها مي تواند توليد استرس كرده ، يا نقطه اي براي شروع آن باشد. در دست داشتن برنامه ها و طرح هاي متعدد كه به صورت همزمان پيش مي روند اغلب منجر به سردرگمي ، فراموشي و احساس ترس از شكستِ طرح هاي ناتمام مي شود. هر زمان كه امكانش باشد طرح ها را يكي بعد از ديگري به انجام برسانيد . به اين صورت كه طرحي را شروع كرده ، روي آ ن كار كنيد تا تمام شود.}

^{2-محدويت ها و ضعف هاي خود را بشناسيد و آنها را قبول كنيد.}

^{بسياري از ما براي خود اهداف دست نيافتني ، آرمان گرايانه و غيرمنطقي تعيين مي كنيم ، در نتيجه هر قدر هم كه كارايي و عملكرد ما بالا باشد يك نوع حس شكست يا عدم كفايت و صلاحيت در خود احساس مي كنيم . اين نكته ي مهم را نبايد فراموش كنيم كه ما هرگز نمي توانيم كامل و بي نقص باشيم. پس براي خود اهدافي تعيين كنيد كه  دست يافتني و قابل دستيابي باشند.}

^{3-  ياد بگيريد كه در زندگي بازي ، تفريح و سرگرمي داشته باشيد.}

^{شما هر از چند گاه  نياز داريد كه از فشار زندگي فرار كنيد و به تفريح و سرگرمي روي آوريد. صرف نظر از سطح توانايي و مهارتتان در بازي ، سرگرمي ها و بازي هايي پيدا كنيد كه برايتان جذاب و لذت بخش باشند.}

^{4-  شخصي مثبت ، سازنده ومفيد باشيد.}

^{از انتقاد و عيب جويي ديگران خودداري كنيد . ياد بگيريد از چيزهايي كه خوشتان مي آيد و دوستشان داريد و در وجود ديگران هست تعريف و تمجيد كنيد. سعي كنيد به صفات و خصوصيات خوب و پسنديده ي اطرافيانتان توجه نماييد. اطمينان حاصل كنيد كه براي خود ارزش قائليد و صفات خوب و ويژگي هاي برتر خود را تحسين مي كنيد.}

^{5-  ياد بگيريد كه گذشت داشته باشيد و ديگران وعقايد آنها را تحمل كنيد.}

^{تحمل نكردن ديگران و عقايد آنها منجر به يأس ، ناكامي وعصبانيت مي شود. تلاش براي فهميدن اين كه واقعاً مردم چگونه فكر مي كنند و چه احساسي دارند مي تواند باعث شود كه شما آنها را بيشتر بپذيريد. خودتان را نيز باور داشته باشيد و از خطاي خود چشم پوشي كنيد.}

^{6-  از رقابت ها و چشم و هم چشمي هاي بيجا و غير ضروري پرهيز كنيد.}

^{موقعيت هايي در زندگي وجود دارد كه جنبه ي رقابتي دارد و ما نمي توانيم از آنها اجتناب كنيم . درگير شدن افراطي ، مي تواند ايجاد تنش و اضطراب شديد كند و ما را تبديل به فردي پرخاشگر كند.}

^{7-  به طور مرتب ورزش كنيد.}

^{اگر به جاي ورزش و نرمش هايي كه انجام آنها برايتان سخت و طاقت فرساست ، ورزشي را انتخاب كنيد كه واقعاً  از آن لذت مي بريد ، احتمالاً بيشتر به آن خواهيد پرداخت و وقت بيشتري را به آن اختصاص خواهيد داد.}

^{8-  ياد بگيريد كه روش شما براي استراحت و آرامش ، منظم و عاري از داروهاي آرام بخش و مسكن باشد.}

^{مديتيشنMeditation( مراقبه و تفكر ) ، يوگا يا هر نوع از فنون مربوط به آرامش ذهن را مي توان از معلمان و مربيان مختلف و روان پزشكاني كه به صورت رسمي تأييد شده اند و مجوز دارند، فرا گرفت.}

^{9-  مشكلات و مسائل خود را  در درون خود نگه نداريد .}

^{يك دوست ، عضوي از هيأت علمي دانشگاه ، يك مشاور يا يك روان پزشك پيدا كنيد تا بتوانيد آزادانه و به راحتي با او صحبت كنيد. بيان احساسات و تنش هاي دروني خود به يك شخص درد آشنا و دلسوز مي تواند به صورت فوق العاده اي مفيد باشد.}

^{10- تفكر خود را عوض كنيد .}

^{اين كه از نظر احساسي و هيجاني چگونه حس مي كنيم ، بستگي به ديدگاه و فلسفه ما درباره  زندگي دارد . دگرگوني و تغييرعقايد ، يك فرايند مشكل وپرزحمت است . دانش و آگاهي عملي در دنياي پيشرفته براي راهنمايي ما در حياتمان كمتر وجود دارد . هيچ كس تمام جواب ها را  ندارد، اما بعضي جواب ها در دسترس اند.}