مقالات مشاوره و راهنمایی

^{هدف‌هاي مشاوره}

^{هدف‌هاي مشاوره را بر حسب مدت و نوع مشكل، مي‌توان به صورت‌هاي متفاوتي تقسيم كرد. از نظر نوع مشكل، هدف‌هاي مشاوره به شرح زير است:}

^{1-   انتخاب: زماني كه فرد بخواهد از بين چند راه، يك راه را برگزيند، مسأله انتخاب مطرح است. در اين نوع مشكل، هدف برگزيدن راه برتر است.        
در مورد مشكل انتخاب، مي‌توان به انتخاب رشته تحصيلي، شغل، يا همسر مناسب اشاره كرد كه مطالب مربوط به اين موضوع‌ها، در مشاوره‌هاي تحصيلي، حرفه‌اي، و مشاوره خانواده مورد بحث قرار مي‌گيرند.}

^{2-   رواني و عاطفي: زماني كه مشكل مراجع در حوزه مسائل عاطفي و رواني قرار مي‌گيرد، هدف مشاوره، برطرف كردن عدم تعادل رواني، و ايجاد شخصيتي سالم و متعادل از نظر سازش با خود و ديگران است.
از ديدگاهي ديگر، به لحاظ رفع مشكل آني يا توجه به رشد مراجع در طول زمان، هدف‌هاي مشاوره را مي‌توان به دو نوع تقسيم كرد:          
1- رفع مشكل آني مراجع: در راستاي اين هدف، مشاور مي‌كوشد تا ناراحتي مراجع را تسكين دهد و مشكل وي را هرچه سريعتر رفع كند؛ همان مشكلي كه موجب شده است مراجع به مشاور مراجعه كند. در اين نوع مشاوره، ضمن آن كه رفع مشكل مورد نظر است، فرصت دادن به وي براي تفكر و دست يافتن او به بينش لازم براي پيدا كدن راه حل نيز مورد توجه است.     
2- رشد مراجع: در اين هدف، مشاور ضمن آنكه به رفع مشكل آني مراجع توجه دارد، مي‌كوشد تا در وي قدرت تصميم‌گيري، اعتماد به نفس، و توانايي تجزيه و تحليل مسائل ايجاد شود. او اين روش را در كليه جلسات مشاوره پيگيري مي‌كند تا در نهايت فرد بتواند مشكلات خود را شخصاً حل كند و به حداكثر رشد شخصيتي خويش دست يابد.}

 ^{انواع مشاوره}

^{از ديدگاه‌هاي مختلف مشاوره به انواع متفاوتي تقسيم مي‌شود. چنانچه موضوع مشاوره مورد نظر قرار گيرد، انواع مشاوره عبارتند از:}

^{-       مشاوره تحصيلي}

^{-       مشاوره شغلي}

^{-       مشاوره سازشي يا شخصي}

^{-       مشاوره خانواده و ازدواج}

^{-       مشاوره اجتماعي و مشاوره‌هاي تخصصي نظير مشاوره‌ي حقوقي و پزشكي}

^{در انواع مشاورهاي فوق، ملاك تقسيم، موضوع مشاوره است كه مي‌تواند تحصيلي، شغلي، رواني، خانوادگي، و مواردي ديگر باشد. در تقسيم‌بندي از نوعي ديگر، تعداد مطرح مي‌شود، چنانچه هم مشاور و هم مراجع يك نفر باشد، مشاوره فردي است و در صورتي كه تعداد بيش از يك نفر باشد، مشاوره گروهي است.}

^{مشاوره فردي از نظر روش اجرا به سه نوع مستقيم، غيرمستقيم، و انتخابي تقسيم مي‌شود و مشاوره گروهي از نظر تعداد مشاوره و مراجع سه حالت دارد:}

^{1-   مشاور يك نفر و مراجع چند نفر: در اين نوع مشاوره، چند نفر مراجع كه داراي مشكل يا علايق مشابهي هستند، به وسيله يك نفر مورد مشاوره قرار مي‌گيرند.}

^{2-   مشاور چند نفر و مراجع يك نفر: در اين حالت، چند نفر مشاور در حل مشكل به يك مراجع كمك مي‌كنند. اين نوع مشاوره بيشتر در كارهاي اداري، اجتماعي و سياسي مورد استفاده واقع مي‌شود. حالتي كه رئيس‌جمهوري از مشاوران زيادي در امور مملكتي استفاده مي‌كند، يا رئيس يك مؤسسه، از مشاوره تعدادي كارشناس در اداره آن موسسه بهره مي‌گيرد، از اين نوع است.}

^{3-   مشاور چند نفر و مراجع چند نفر: اين نوع مشاوره، كمتر كاربرد دارد ولي در موارد مشكلات حاد اتفاق مي‌افتد. هرگاه هيات دولت در مقابل يك مشكل حاد- نظير مسائل اقتصادي يا دفاعي- ،         متخصصاني را براي مشاوره دعوت مي‌كند، حالتي از اين نوع مشاوره است. حالت ديگر اين نوع مشاوره، وضعيتي است كه پدر، مادر و تعدادي از اعضاي خانواده، در مقابل ناسازگاري كودكشان، از شورايي از متخصصان رواني و تعليم و تربيت، خواستار نظر جمعي آنان مي‌شوند. اين گروه، با يكديگر به مشاوره مي‌نشينند تا در جهت سازگاري كودك، به اعضاي خانواده كمك كنند. درباره انواع مشاوره، در بخش روش‌هاي و فنون راهنمايي و مشاوره به تفصيل بحث خواهد شد.}

 ^{روان‌شناسي مشاوره}

^{روان‌شناسي مشاوره يكي از رشته‌هاي كاربردي روان‌شناسي است. به عبارت ديگر، روان‌شناسي مشاوره، كابرد روان‌شناسي در زمينه كمك به افراد بهنجار براي حل مشكلات آنان، يا كاربرد روان‌شناسي در مشاوره است. روان‌شناسي مشاوره رشته‌اي تخصصي است كه با روان‌شناسي باليني، داراي وجوه مشتركي است. روان‌شناسي مشاوره معمولاً كمك به افرادي را كه مريض نيستند، به عهده دارد و معمولاً در سازمان‌هاي غيرپزشكي اشتغال دارند، در حالي كه روان شناسان باليني معمولاً با افرادي كه از نظر رواني، بيمار محسوب مي‌شوند كار مي‌كنند و علاقه دارند كه در بيمارستان‌ها و گروه‌هاي پزشكي خدمت كنند. روان‌شناسان مشاوره در كمك به افراد بهنجار، از تكنيك‌هاي روان‌درماني نيز استفاده مي‌كنند و بيشتر در دفاتر مشاوره‌ خانوادگي و زناشويي، مدارس و دانشگاه‌ها اشتغال دارند.}

^{بلوخر و بيگز(1983) روان‌شناسي مشاوره را چنين تعريف مي‌كنند:}

^{شاخه‌اي از علم روان‌شناسي، و تخصصي در مبادرت حرفه‌اي به كار روا‌ن‌شناسي است. روان‌شناسي مشاوره به عنوان يك رشته‌ي علمي، خصوصاً در زمينه‌هاي زير، از علم روان‌شناسي استفاده مي‌شود و به آن كمك مي‌كند:}

^{1-   رفتار شغلي، شامل رشد علايق، نگرش‌ها، ارزش‌ها، و استعدادهاي شغلي و رابطه‌ي آن‌ها با رضايت و كارآيي شغلي}

^{2-   شناخت و كمك به افزايش رشد شناختي انسان، و رابطه آن با حل مسأله، تصميم‌گيري و قضاوت}

^{3-   يادگيري انسان و تغيير رفتار، به ويژه در زمينه كسب، انتقال، و حفظ رفتارهاي موفق و مسلط در طول زندگي}

^{4-   ارتباط‌هاي انساني و رفتارهاي بين فردي، به ويژه در بين اعضاي خانواده و ساير گروه‌هاي اوليه كه بر فرايند‌هاي رشد موثرند.}

^{5-   تطابق بهينه فرد با محيط، به ويژه در خانواده، محيط‌هاي آموزشي، شغلي و اجتماعي كه به سلامت، نشاط و رشد مداوم انسان مربوط مي‌شود.}

^{روان‌شناسان مشاوره، به عنوان يك متخصص، با استفاده از دانش خود درباره رفتار انسان، به مردمي كه در شرايط گوناگون قرار دارند، كمك مي‌كند. روان‌شناسان مشاوره به مشاوره فردي و گروهي در زمينه‌هاي مختلف از قبيل طرح‌ريزي تحصيلي و شغلي، حل مسائل شخصي و تصميم‌گيري، مشكلات خانوادگي و ساير فعاليت‌هايي مي‌پردازد كه به «پربارسازي» رشد و كارايي شخص مربوطند. روان‌شناسان مشاوره همچنين بر پيش‌گيري، رفع و درمان موانع رشد شخصي تاكيد مي‌ورزد؛ موانعي كه در برابر تعامل فرد با محيط وجود دارند.}

^{روان‌شناسان مشاوره به منظور كمك به تعالي كيفي فضاي فيزيكي، اجتماعي و رواني محل كار، مطالعه يا زندگي اشخاص، به امر رايزني(مشورت) با افراد، سازمان‌ها و مؤسسات جامعه مي‌پردازد.}

^{روان‌شناس مشاوره غالباً مهارت‌هاي اساسي زندگي و روابط بين فردي را به افراد مختلف تعليم مي‌دهد تا بتواند نقش‌هاي اجتماعي مهم خود را بهتر ايفا كنند. روان‌شناس مشاوره گاهيبه عنوان مربي روان‌شناسي نيز عمل مي‌كند و دانش و مهارت‌هاي مهم روان‌شناسي را با نيازمندان به آن در ميان مي‌گذارد تا بدين وسيله، براي عمل مؤثرتر و اعتلاي رشد شخصي و اجتماعي به آن‌ها كمك كند.}

^{بنابراين، در ادامه بحث درباره نقش مشاور در محيط‌هاي گوناگون غيرآموزشگاهي، تاكيد ما بر اين است كه مشاور غيرآموزشگاهي بايد به نيازهاي تكاملي و رشدي مراجعان و همچنين به مسائل سنتي‌تري كه به سازگاري و التيام مربوطند، بپردازد.}

 ^{خصوصيات و مسئوليت‌هاي مراجع}

^{مراجعان به هر دليلي كه به مشاور مراجعه مي‌كنند، بايد مسئوليت‌هايي را بپذيرند. آماده ساختن مراجع براي پذيرش مسئوليت، از وظايف مشاوره است كه براي دستيابي به آن، بايد از فنون مختلفي استفاده كند. در اين قسمت، خصوصيات و مسئوليت مراجع مورد بحث قرار مي‌گيرد.}

^{الف) خصوصيات مراجع: مراجعان به دلايل مختلف براي مشاوره مراجعه مي‌كنند.}

^{اهم خصوصيات مراجعان را مي‌توان به شرح زير برشمرد:}

^{-       مراجعاني كه براي گزينش شغلي يا رشته تحصيلي مناسب مراجعه مي‌كنند.}

^{-       مراجعاني كه به علل ناسازگاري رواني و عاطفي، دچار مشكل هستند.}

^{-       مشكلات و گرفتاري‌هاي خانوادگي نيز يكي ديگر از مواردي است كه باعث مي‌شود مراجعان به مشاوره روي آورند.}

^{-       مراجعاني كه پدر يا مادر هستند و درباره مسائل رواني، تحصيلي و رفتاري فرزندان خود، به مشاوره رو مي‌آورند.}

^{-       جواناني كه در همسرگزيني دچار مشكل هستند.}

^{-       كساني كه در روابط اجتماعي مشكل دارند.}

^{-       كساني كه از مشكلاتي نظير كم‌رويي، ترس‌هاي موهوم، احساس حقارت، عدم اعتماد به نفس و ... رنج مي‌برند.}

^{ب) مسئوليت‌هاي مراجع: مراجعان، از هر يك از دسته‌هاي فوق كه باشند و براي مشاوره مراجعه كنند، بايد مسئوليت‌هاي زير را بپذيرند. اهم اين مسئوليت‌ها عبارتند از:}

^{1-   مراجع بايد براي انتخاب مشاور، سعي و كوشش لازم را به عمل آورد و مشاوري را انتخاب كند كه به او اطمينان كامل داشته، و او نيز شرايط لازم را دارا باشد.}

^{2-   پس از آن كه مشاور را انتخاب كرد، بايد مشكلات خود را به تمام و كمال مطرح سازد و چون مشاور را با اطمينان كامل برگزيده، از بيان رازهاي خود به او دريغ نورزد و در نظر داشته باشد كه بيان تمام جوانب مشكل، به مشاور در رفع مشكل او كمك خواهد كرد.}

^{3-   بايد مسئوليت‌هايي كه مشاور به او واگذار مي‌كند، بپذيرد و با تمام توان نسبت به انجام دادن آن‌ها اقدام كند. مراجعه به منابع، جمع‌آوري اطلاعات، يا اقدام به تصميم‌گيري، از مواردي است كه مراجع بايد به پيشنهاد مشاور انجام دهد.}

^{4-   اگر مشاور به جايي برسد كه در تخصص او نباشد و بخواهد مراجع را به شخص ديگري ارجاع دهد، مراجع بايد در مورد مشاور جديد اطلاعات لازم را كسب كند و در صورتي كه او را واجد شرايط بداند، به وي مراجعه كند.}

^{5-   چنانچه مشاوره به جلسات متعددي نياز داشته باشد، مراجع بايد تا دستيابي به نتيجه، به شركت در جلسات ادامه دهد.}

^{6-   مراجع كه مشاور را شخصاً برگزيده، نبايد به نظرات او بي‌اعتنايي كند يا پس از پايان گرفتن مشاوره، او را به عدم صلاحيت يا امور ديگر متهم سازد.}

^{7-   مراجع بايد علاوه بر بيان تمامي آنچه كه در ذهن او جريان دارد براي مشاور، براي رسيدن به بصيرت و بينش لازم در جهت رفع مشكل خود، به مطالب و راهنمايي‌هاي مشاور توجه و دقت كند و سعي كند تا آگاهي‌هاي مورد نظر را به دست آورد.}

^{8-   چون شرط اصلي در توفيق مشاوره، ايجاد رابطه حسنه بين مشاور و مراجع است، از اين رو، همانطور كه مشاور بايد با استفاده از فنون مختلف، در ايجاد چنين رابطه‌اي اقدام كند، مراجع نيز بايد در ايجاد اين رابطه يا دستيابي به اهداف مشاوره، همكاري لازم را بكند.}

^{9-   و سرانجام، چون حق تصميم‌گيري با مراجع است، وي به هيچ وجه نبايد منتظر آن باشد كه مشاور به جاي او تصميم بگيرد يا تصميم خود را به او ديكته كند. مراجع بايد پس از بدست آوردن بصيرت لازم، خود به تصميم‌گيري بپردازد و به عملي ساختن تصميمي كه گرفته، اقدام كند.}

 ^{محل مشاوره}

^{انجام دادن مشاوره‌هاي فردي و نگه‌داري سوابق محرمانه مربوط به دانش‌آموزان، ايجاب مي‌كند كه در مدرسه، اتاقي مستقل به مشاور اختصاص يابد. اتاق مشاوره بايد از نظر فيزيك جالب باشد. مشاوري كه در اتاقي روشن، و داراي مبلمان لوكس كار كند، از مشاوري كه در محلي خالي، كم‌نور، و قديمي كار كند، موفق‌تر است؛ زيرا مراجع به خصوص در اولين برخورد، تحت تاثير محل مشاوره قرار مي‌گيرد و اين مطلب بر احساس او نسبت به مشاور اثر مي‌گذارد. به علاوه، او در مكاني جالب و مناسب، بيشتر احساس راحتي مي‌كند و راحت‌تر به بيان مطالب خود مي‌پردازد.}

^{اتاق مشاوره بايد خالي از هر نوع ابزار خارجي نظير وسايل آزمايشگاهي، كارگاهي، وسايل سمعي و بصري، و احياناً كمدهاي بايگاني مدرسه باشد. هر يك از اين وسايل، امنيت محيط مشاوره را در معرض خطر قرار مي‌دهد. همچنين اتاق مشاوره بايد دور از اتاق‌هاي كاركنان اداري مدرسه باشد؛ زيرا ممكن است براي دانش‌آموزان اين سوءتفاهم پيش آيد كه ممكن است مطالب مطرح شده در مشاوره در بايگاني مدرسه ضبط شود و در جايي قرار بگيرد كه ديگران هم بدان دسترسي داشته باشند. همچنين، اگر براي مثال دانش‌آموزان براي رفتن به اتاق مشاور مجبور باشند از اتاق مدير مدرسه بگذرند، ممكن است تعدادي از آنان  اصلاً به مشاوره مراجعه نكنند زيرا ممكن است در اتاق مدير، به دفعات مورد سرزنش و تنبيه واقع شده باشند. مشاور بايد خود را طوري معرفي كند كه كارش با اموري دفتري مدرسه ارتباطي ندارد. او بايد در يك جاي خلوت و آرام و عاري از هر نوع عوامل ناامني و حواسپرتي، مراجع را ملاقات كند(حتي تلفن مستقيم كه ممكن است با زنگ زدن، موجب قطع كلام مشاوره يا مراجع شود، نبايد در اتاق مشاور وجود داشته باشد.)}

^{داشتن اتاق مخصوص، با فضا و مبلمان جالب براي مشاور امتيازي است كه ممكن است حسادت ساير كاركنان مدرسه را برانگيزد و مثلاً آن‌ها به بهانه‌هاي مختلف وارد اتاق مشاور شوند.}

^{مشاور بايد نقش خود و اهميت محل مشاوره را از نظر فراهم  كردن تمام عوامل ايجاد امنيت و آرامش‌خاطر در مراجع، براي كاركنان مدرسه و دانش‌آموزان بيان كند و ضمناً‌ در زمان انجام مشاوره، تابلويي نظير« فعلاً داخل نشويد» يا« به علت انجام دادن مشاوره، وارد نشويد» به در ورودي اتاق مشاوره، آويزان يا نصب كند و به منشي خود نيز تذكر دهد كه در زمان مشاوره، نه خودش به اتاق داخل شود و نه به ديگري اجازه‌ي ورود بدهد.}

 ^{تفاوت‌هاي راهنمايي در مقاطع ابتدايي، با راهنمايي تحصيلي و متوسطه}

^{1-   از نظر رشد و تكامل دانش‌آموز: به علت اختلاف در مراحل و نحوه رشد،‌ مشكلات و نيازهاي دانش‌آموزان در مقطع ابتدايي، با مقاطع بالاتر تفاوت دارد و چون نيازهاي انسان رفتار آن‌ها را مشخص مي‌كند، بايد اين تفاوت‌ها در مشاوره مورد توجه قرار گيرند.        
در دوره راهنمايي تغييرات جسمي ناشي از بلوغ آغاز مي‌شود و به صورتي شديدتر، در دبيرستان ادامه مي‌يابد. اين تحولات، از لحاظ روحي نيز اغتشاشاتي در دانش‌آموزان ايجاد مي‌كنند. در اين مورد، به ويژه از طرف پدر و مادر به دختران كمكي نمي‌شود و اين بدان علت است كه والدين از تغييرات شديدي كه در فرزندانشان ايجاد مي‌شوند، اطلاعي ندارند. خود دانش‌آموزان نيز به علل مختلف، مشكلاتشان را اظهار نمي‌كنند.. به دلايل بالا، مشاور بايد با توجه به ارزش‌هاي فرهنگي، اطلاعات لازن را در اختيار دانش‌آموزان قرار دهد.}

^{2-   تشكيلات: در دوره ابتدائي، دانش‌آموزان يك معلم دارند، حال آنكه در دوره راهنمايي تحصيلي و دبيرستان، دانش‌آموزان با چند دبير سروكار دارند. در مقطع ابتدائي، راهنمايي با معلم است ولي در دوره‌ي راهنمايي و دبيرستان چون طرح‌ريزي تحصيلي و حرفه‌اي مطرح مي‌شود، بايد سازمان راهنمايي تشكيلات مخصوصي داشته، و داراي مشاور و ساير افراد متخصص باشد.}

^{3-   دبيران دوره راهنمايي و دبيرستان، به علت  تخصص درسي خود، كمتر از آموزگاران به دانش‌آموزان توجه دارند: نظر به آن كه دبيران با گروه‌هاي متفاوتي از دانش‌آموزان سروكار دارند،‌شناخت هر دانش‌آموز برايشان مشكل است. سازمان راهنمايي در مقطع راهنمايي  تحصيلي و دبيرستان، در شناساندن دانش‌آموزان به معلم كمك مي‌كند و چون در اين دوره، نوجوان با اين مساله مواجه است كه بايد استقلال داشته باشد و راه‌هاي مختلفي را بايد انتخاب كند ، بنابراين مشاور بايد در اين موارد به او كمك‌هاي لازم را بكند. ولي در دوره ابتدايي چون مشكلات كمترند و شناخت و راهنمايي دانش‌آموزان با آموزگار است، اين امر ساده‌تر انجام مي‌گيرد.}

^{4-   در سنين ابتدايي و راهنمايي و متوسطه، توقعات حياتي و فرهنگي متفاوت است: جامعه از دانش‌آموز دبستاني انتظاراتي دارد كه با نوجوان دبيرستاني متفاوت است.}

 

^{اهميت مشاوره از ديدگاه قرآن}

^{شورا عبارت است از اصطكاك فكرها، جرقه مغزها و تكامل. در قرآن كريم يك سوره تحت عنوان شورا وجود دارد و در آياتي نيز مسأله شورا مطرح و به انجام دادن آن دستور داده شده است. خداوند تبارك و تعالي در آيه 159 سوره آل‌عمران خطاب به پيغمبر اكرم(ص) مي‌فرمايد:}

^{« و شَاوِرْهُمْ فِي الاَمْرِ فَاِذَا عَزَمّتَ فَتَوكّلْ عَلَي الله اِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ»}

^{« اي پيامبر در كارها با مسلمانان مشورت كن و چون تصميم گرفتي بر خدا توكل كن(و انجام بده) همانا خداوند متوكلان را دوست دارد.»}

^{خداوند در سوره شورا در آيه 38 زماني كه صفات و خصوصيات مسلمانان را مطرح مي‌كند مي‌فرمايد:}

^{« وَالَّذينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهمْ و اَقاموُا الصَّلوهَ و اَمُرهُم شَوْرَي بَيْنَهُم وَ مِمَّا رَزَقْناهُم يُنْفِقُونَ»}

^{« آنان كه امر پروردگارشان را اجابت كرده و نماز به پا مي‌دارند و كارشان را با مشورت يكديكر انجام مي‌دهند و از آنچه روزي آن‌ها كرده‌ايم انفاق مي‌كنند.»}

^{در اين آيه، خداي متعال يكي از خصوصيات مسلمانان را اين موضوع دانسته است كه آنان كارهايشان را با مشورت يكديگر انجام مي‌دهند و از اين مطلب كه مشاوره در رديف ايمان به خدا و به پاداشتن نماز ذكر شده، مي‌توان به ميزان اهميت آن پي‌برد.}

^{در سوره بقره آيه 233، خداوند پس از طرح اينكه مادران دو سال تمام فرزندان خويش را شير دهند، در مورد از شير گرفتن كودك مي‌فرمايد:}

^{« فَاِنْ اَرَادَا فَصَالاً عَنْ تَرَاضٍ مِنّهُمَا وَ تَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاجَ عَليْهِمَا ... »}

^{« اگر آن دو] پدر و مادر[ با رضايت و مشورت يكديگر تصميم گرفتند كودك را از شير بگيرند اشكالي به راي آنان نيست.»}

^{از آيات مذكور مي‌توان نتيجه گرفت كه مشاوره، امري قرآني است و همه مسلمانان موظفند در امورشان با يكديگر مشورت كنند و اين مشاوره نيز به موارد خاصي محدود نمي‌شود؛ بلكه همه امور اعم از مسائل فردي، خانوادگي، اجتماعي و حكومتي را در بر مي‌گيرد.}

 ^{هدف‌هاي مشاوره}

^{در مشاوره علاوه بر ياري گرفتن در حل شمكل يا دست يافتن به نظرياتي بهتر در مسائل مختلف، هدف‌هاي ديگري نيز مورد نظر است كه به اهم آن‌ها اشاره مي‌شود:}

^{1-   استفاده از تائيد و حمايت ديگران}

^{2-   جلوگيري از انتقادات ديگران در صورت عدم موفقيت}

^{3-   شناسايي افراد صاحبنظر و مومن}

^{4-   رشد فكري مردم}

^{5-   احترام به نظرات افراد و احتراز از استبداد راي}

^{6-   ايجاد اين فكر كه استفاده از نظرات ديگران، عيب و عار نيست تا در نتيجه، اين امر در تمام شئون جامعه تعميم يابد.}

^{مشاوره پيغمبر اكرم(ص) و ساير معصومين(ع) با امت، با هدف‌هاي متفاوتي صورت مي‌گيرد كه اهم آن‌ها، احترام گذاشتن و شخصيت دادن با امت، ارائه نظريات صائب به آنان تاسي امت در زمينه انجام مشاوره، و از همه مهم‌تر ايجاد رشد فكري در مردم است. در مورد ايجاد رشد و كمال متنج از مشاوره، در كتاب مجمع‌البيان(9/33) در تفسير آيه 36 سوره شورا از پيامبر نقل است كه فرمود:}

^{« مَا مِنْ رَجُلٍ يُشَاوِرَ اَحَداً اِلاَّ هُدِيَ اِلَي الرُّشْدِ».}

^{« كسي نيست كه با ديگران مشورت كند و به سوي رشد و كمال هدايت نشود».}

 

 ^{شرايط مشاور}

^{خصوصياتي كه مشاور بايد دارا باشد:}

^{-       عاقل، آزاد، متدين، صميمي و رازدار}

^{-       داراي علم و تخصص، صاحب‌نظر(ذوالرأي)}

^{-       خردمندان ژرف‌نگر و حقيقت‌بين( ذوالاَلباب)}

^{-       تقوي}

^{-       امانتداري}

^{كساني كه بايد از آنان در مشاوره احتراز كرد:}

^{-       احمق، بخيل، ترسو و حريص}

^{-       زناني كه به كمال عقلي نرسيده‌اند، دروغگو، دوست جاهل}

^{-       لجوج، برده و سفله}

^{-       كسي كه در مشاوره مورد قبول مراجع نباشد.}

^{-       كسي كه در زمينه مسأله مورد مشاوره، اطلاعات لازم را ندارد.}

 ^{پرونده تحصيلي}

^{خصوصيات مهم پرونده تحصيلي}

^{براي نحوه ضبط سوابق دانش‌آموزان در مدارس جديد نشان مي‌دهد كه پرونده تحصيلي داراي خصوصيات زير است:}

^{1-   اختصاصي، و همواره در حال افزايش يافتن است: پرونده تحصيلي براي هر دانش‌آموز، به صورت جداگانه تشكيل مي‌شود و ثبت اطلاعات در آن به طور هميشگي انجام مي‌گيرد و اين امر موجب مي‌شود كه بر اطلاعات جمع‌آوري شده، افزوده شود.}

^{2-   تصوير كاملي از دانش‌آموز به دست مي‌دهد: پرونده تحصيلي دانش‌آموز، تصوير كاملي از پيشرفت تحصيلي و رشد بدني و شخصيتي وي را در سال‌هاي تحصيلي نشان مي‌دهد.}

^{3-   ] در سوابق جديد[ دانش‌آموز را هم با خودش و هم با ديگران مقايسه مي‌كنند: مقايسه دانش‌آموز با خودش، براي رشد وي، مهم‌تر از مقايسه او با ديگران است. در راهنمايي و تعليم و تربيت، ضمن مقايسه وضع فرد با ديگران، مقايسه وي با خودش در زمان‌هاي متفاوت نيز مورد توجه مخصوصي است.}

^{4-   تهيه اطلاعات با همكاري چندجانبه صورت مي‌گيرد: در تهيه  اطلاعات، والدين، معلمان، مدير و ساير كاركنان مدرسه و افرادي كه با دانش‌آموز تماس دارند، با مشاور راهنمايي همكاري مي‌كنند.}

^{5-   گزارش‌هاي مربوط به خانه، از طريق تشكيل جلسات مصاحبه با والدين، تكميل مي‌شود: مشاور، معلمان و كاركنان مدرسه ضمن تماس با اولياي دانش‌آموزان، اطلاعاتي را كه در مورد دانش‌آموزان از طريق خانواده‌هايشان كسب كرده‌اند، تكميل مي‌كنند. در اين تماس‌ها، مي‌توان اطلاعات جديدي نيز در مورد زندگي خارج از مدرسه دانش‌‌آموز، بدست آورد.}

^{6-   سوابق جمع‌آوري شده، قابل استفاده است: در پرونده تحصيلي، سوابق جمع‌آوري مي‌شود كه مشاور را در شناخت دانش‌آموز ياري مي‌كند و دسترسي به اطلاعات مورد نياز، به سهولت انجام مي‌گيرد.}

^{شكل و فرم پرونده تحصيلي}

^{پرونده تحصيلي به شكل‌هاي مختلفي تهيه مي‌شود. يك نوع آن، پوشه‌اي است كه در آن كارت‌هاي متعددي قرار دارند. نوع ديگري كه در مدارس راهنمايي تحصيلي در ايران به كار برده شده، دفترچه‌اي است كه داراي صفحاتي براي درج اطلاعات متفاوت است.}

^{·        اطلاعات پرونده تحصيلي و فرم مربوط به آن، بايد با هدف‌هاي مدرسه مطابقت داشته باشد.}

^{·        فرم‌ها بايد با همكاري كساني كه عملاً در كاربرد آن‌ها دخالت دارند، تهيه شوند.}

^{·        فرم پرونده تحصيلي بايد طوري تهيه شود كه در آن ، امكان ثبت اطلاعات مربوط به سال‌هاي تحصيلي مختلف، از شروع تا پايان تحصيلات، به روشني و وضوح وجود داشته باشد.}

^{·        فرم‌ها بايد طوري باشند كه سازمان دادن اطلاعات از نظر تاريخ ثبت، به ترتيب سال‌هاي تحصيلي، امكان پذير باشد.}

^{·        فرم پرونده تحصيلي بايد به نحوي باشد كه در عين اينكه امور دفتري و منشيگري در آن به حداقل ممكن برسد، اطلاعات ضروري را در بر گيرد.}

^{·        در فرم‌ها بايد محل‌هاي خاصي براي ثبت تاريخ اجرا، نوع آزمون‌هاي به كار رفته و نتايج آن‌ها، و موقعيت‌هاي دانش‌آموز در گروه( از نظر مقايسه با نُرم) پيش‌بيني شود.}

^{·        در فرم پرونده تحصيلي، بايد جايي براي ثبت نتايج مقياس درجه‌بندي رفتار دانش‌آموز و ساير اطلاعات ضروري، در نظر گرفته شود.}

^{·        چون پرونده تحصيلي و اطلاعات ثبت شده در آن بايد در اختيار مدير، معاونان و معلمان مدرسه باشد، به همين دليل در فرم آن، بايد براي اطلاعاتي كه جنبه محرمانه نداشته باشند، جا منظور شود.
اطلاعات محرمانه مربوط به دانش‌آموز بايد در پرونده خاصي نزد مشاوره، و به دور از پرونده‌ تحصيلي نگه‌داري شود.}

^{·        فرم پرونده تحصيلي بايد پس از مدتي مورد تجديدنظر قرار گيرد و تغييرات لازم در آن داده شود.}

^{·        پرونده تحصيلي بايد طوري تهيه شود كه بتوان فرم‌ها و اوراق لازم را به آن اضافه كرد. علاوه بر اين، جلد و كاغذ آن بايد مقاوم باشد.}

^{·        شكل و قطع پرونده تحصيلي بايد طوري باشد كه ارسال آن از يك مدرسه به مدرسه ديگر به سهولت انجام شود.}

 ^{1-   كار مشاور در آموزشگاه؟ مشاور در آموزشگاه در زمينه خدمات مشاوره‌ي سازگاري و پيشگيري و ارتقاء بهداشت و روان و در زمينه مشاوره تحصيلي و مشاوره شغلي بنا بر نياز به صورت فردي يا گروهي به دانش‌آموزان خدمات ارائه مي‌دهد.}

^{2-   ضرورت مشاوره در آموزشگاه؟ با توجه به گسترش مشكلات دانش‌آموزان در جامعه نياز دارد در هر آموزشگاهي مشاوري بتواند به خواسته‌ها و نيازهاي دانش‌آموزان در ابعاد گوناگون پاسخ دهد.}

^{3-   محل مشاوره؟ هر دبيرستان بايستي يك اتاق مجهز براي مشاوره داشته باشد كه تجهيزات لازم مانند دفتر كار و نيز چند صندلي، سيستم كامپيسوتر، فضاي آرام و امن، محل مناسب براي دانش‌اموز و همچنين تعدادي كتب و مجلات مرتبط در اتاق مشاوره وجود داشته باشد.}

^{4-   موضوعات موثر در فرايند مشاوره؟ عوامل موثر در مشاوره مي‌توان به عوامل خانوادگي و نحوه‌ي تعليم و تربيت و رشد فرد، عوامل اجتماعي مانند امكانات و شرايط جامعه، عوامل مدرسه‌ايمانند برنامه‌ها و امكانات آموزشگاه و همچنين عوامل فردي و استعداد و علايق و شخصيت فرد اشاره نمود.}

^{5-   چگونگي ايجاد رابطه و تعيين اهداف مشاوره با مراجع؟ معمولاً مشاوران، مراجعان را بدون هيچ قيد و شرطي مي‌پذيرند و سعي مي‌شود رابطه يك رابطه ي حسنه و صميمانه باشد تا مراجع احساس نزديكي با مشاور بكند.}

^{6-   مدت زمان مشاوره؟ براي دانش‌آموز دبيرستاني به وي 45 دقيقه و بنا به مشكل مربوطه براي وي تعيين زمان خواهد شد.}

^{7-   آيا براي مراجع وقت قبلي مي‌گذاريد؟ در كارشناسي مشاوره بعضي از مشكلات مراجعان بدون وقت قبلي است يعني خود فرد داوطلبانه مي‌آيد. در مواردي نيز اگر به جلسات بعدي نياز باشد براي وي تعيين وقت خواهد شد.}

^{8-   صندوق ارتباط مشاور چيست؟ در مدارس متوسطه اين صندوق وجود دارد و دانش‌آموزان مشكلات خود را به طور مكتوب نوشته و در داخل آن مي‌گذارند و مشاور نيز هر يك يا دو هفته يك بار آن را باز خواهد كرد و به صورت مكتوب يا حضوري به سوالات دانش آموزان پاسخ مي‌دهد.}

^{9-   مشكلات مراجع؟ مراجعان بيشتر مشكلاتشان انتخاب رشته تحصيلي، فارغ‌التحصيلي، ورود به پيش‌دانشگاهي و ورود به دانشگاه و در مواردي نيز مشكلات رفتاري و رواني مانند ناسازگاري در خانواده و مدرسه، مواردي از جمله كمبود اعتماد به نفس و عزت نفس و مشكلات اجتماعي دارند مانند انتخاب درست يا مسائل و مشكلات مربوط به بلوغ.}

^{10- مشاوران تا چه اندازه نسبت به اسرار مراجع خود احساس مسئوليت مي‌كنند؟ مشاوران بايستي اسرار مراجعان خود را به كسي نگويند و راز نگه‌دار باشند تا به شخصيت مراجع آسيبي وارد نگردد.}

^{11- از چه روش و فنون‌هايي بيشتر استفاده مي‌شود؟ نمي‌توان در در مشاوره فقط به يك روش اكتفا نمود. معمولاً مشاور هرچه در يك روش مطالعات بيشتري داشته باشد به آن طرف هدايت خواهد شد. اما معمولاً روش‌هاي راجرزي و يا روش‌هاي عقلاني عاطفي(اليس) بيشتر كاربرد دارد.}

^{12-انواع مشاوره را نام ببريد؟ مشاوره به دو صورت است(فردي و گروهي). فردي مواقعي است كه دانش‌آموز مشكلات خاص خود را دارد و بايستي به تنهايي با مشاور مسئله را مطرح كند و جواب بگيرد. اما مشاوره گروهي وقتي است كه تعدادي از دانش‌آموزان مشكلات مشابهي دارند و بايستي به صورت گروهي مشاوره بگيرند.}

^{13-عمده‌ترين مشكلات خود مشاور؟ مشاوران امروز به صورت 30ساعته موظف به خدمت هستند كه اين يكي از مشكلات عمده‌ي مشاوران است و بايد مانند دبيران به صورت 24 ساعته كار كنند. يكي ديگر از مشكلات مشاوران تغيير و تحولات و نبودن ساختار مشخص وزارتخانه در مورد فعاليت‌هاي مشاوران كه همه روز يا گاه‌گاهي دچار تحولات خواهند شد.}

^{14-پرونده تحصيلي چيست؟ نحوه‌ي تشكيل آن، استفاده و كاربرد و همچنين محتواي پرونده را توضيح دهيد؟ براي هر دانش‌آموز سال اول متوسطه پرونده‌اي با محتواي مشخصات فردي دانش‌آموز، مشاهدات مشاور از دانش‌آموز، نظرخواهي دانش‌آموز با اولياء، پاسخنامه آزمون‌هاي ريون، جمع‌بندي كلي، و ديدگاه مشاور در مورد دانش‌آموز وجود دارد كه براي هدايت تحصيلي دانش‌آموز نيز مؤثر است. و مي‌تواند براي سال‌هاي آتي دانش‌آموز تا پايان پيش‌دانشگاهي براي او موثر باشد كه هر ساله مشاور  ديدگاه و نظرات خود را در آن ثبت مي‌كند.}

^{15-انواع آزمون براي دانش‌آموزان كدامند؟ 1- آزمون استعداد ريون، 2- آزمون رغبت‌سنج جان هالند، 3- آزمون‌هاي افسردگي بِگ، و نيز در مواردي آزمون MMPI كه اين آزمون مشكلات اجراي دارد و نياز به مهارت‌هاي تخصصي بيشتر دارد به علاوه پرسش‌هايي راجع به علايق و استعدادهاي تحصيلي}

^{16- نحوه‌ي بايگاني مطالب و نحوه‌ي دسترسي به آن‌ها چطور است؟ هر مشاور مدرسه براي خود كمد بايگاني دارد و يا داراي يك سيستم كامپيوتري است كه معمولاً دسترسي ديگران به اطلاعات محرمانه به راحتي امكان‌پذير نيست و مواردي كه لازم باشد به طور محرمانه بماند دور از دسترس افراد متفرقه خواهد بود.}

^{17-در پايان نحوه‌ي ارزيابي خود را چگونه بيان مي‌كنيد؟ با توجه به اينكه آموزش و پرورش و تعليم و تربيت يك جريان طولاني و دراز مدت است. مشاوران براساس نتايجي كه از دانش‌‌آموز مي‌گيرند مي‌توانند خود را ارزيابي نمايد. اگر راهنمايي‌ها و خدمات مشاوره براي دانش‌آموزان به موقع انجام گيرد مي‌توان گفت كه مشاور نيز از كار خود راضي خواهد بود.}

 

^{و من‌الله التوفيق}

^منابع

^{1-   اوكان، باربارا. اف (تكنيك‌هاي مصاحبه و مشاوره)، مترجم، شهرام محمدخاني، ص24،}

^{حسيني بيرجندي، دكتر سيد مهدي ، (اصول و روش‌هاي راهنمايي و مشاروه، با تجديد نظر و اضافات)، انتشارات رشد، چاپ}